augustus 1572

1 augustus

Lumey, die inmiddels uit Delft is vertrokken, komt aan in Den Haag waar hij zich enkele dagen ophoudt.

• Smit, ′De tocht van Lumey′ 96.

2 augustus

Op last van Lumey wordt in Delft de Nieuwe Kerk aan de gereformeerden voor gebruik afgestaan.

• Smit, Den Haag in den Geuzentijd 184.

3 augustus

In Delft vindt de eerste gereformeerde dienst plaats in de Nieuwe Kerk.

• Jaanus, Hervormd Delft 30.
• Visser, ′Om de vrijheid van religie?′ 18.

Lumey arriveert met zijn gevolg en geuzentroepen in Leiden waar hij met veel eerbetoon wordt ontvangen. De komst van de geuzen gaat gepaard met het beschadigen van religieuze gebouwen.

• Duke, Reformation and revolt 209.

4 augustus

In Gouda bedraagt het aantal ingekwartierden (vrouwen en kinderen meegerekend) 700. Een van de burgemeesters, een schepen, een lid van de vroedschap en een bode reizen per schuit naar Dordrecht om daar het ingezamelde kerkelijke goud- en zilverwerk ter waarde van 6382 pond Vlaams af te dragen.

• Van Booma, ′Gouda: van Rome tot Reformatie′ 43.
• >Kesper, ′De Goudsche vroedschap en de religie′ 403.

6 augustus

Gouda zucht onder de lasten die de inkwartiering van de (op dit moment 700) geuzen met zich meebrengt. De vroedschap besluit aan Van Swieten te vragen afspraken te maken over het (maximum) aantal soldaten in de stad. De burgemeesters benaderen echter rechtstreeks Lumey en kregen gedaan dat het ′zeer gehate′ vendel van Hans Bever (350 man) uit de stad vertrekt.

8 augustus

Woerden sluit zich aan bij de Opstand; na schriftelijke onderhandelingen tussen kastelein Adriaan Duyk en Van Swieten weet de Amsterdamse notaris Jan Coenensz., optredend namens Van Swieten, een verdrag te sluiten en is de stad omgegaan. Voorwaarde is dat de stad onder een Luthersgezind bestuur blijft.

• Van der Aa, Biographisch Woordenboek III 183.
• Bor, Oorsprongk, begin en vervolgh 6e boek 406-407.
• De Graaf, Oorlog, mijn arme schapen 161.
• Koopmans, De Staten van Holland en de Opstand 30.
• Prosman, ′Lutherse predikanten in de Nederlandse Reformatie′ 236.

9 augustus

Na door de geuzen geplunderd te zijn wordt, ondanks verzet van de katholieke baljuw in Naaldwijk, de kerk door de protestanten in bezit genomen en van ‘afgoderij’ gezuiverd. De eerste gereformeerde eredienst wordt in de Oude kerk aan het Marktplein gehouden.

• Duke, Reformation and revolt 217.
• Goetschalkx, ′Invoering van de Hervorming′ 346. De baljuw van Naaldwijk, Van Hooff, plaatst deze gebeurtenis in oktober 1572

13 augustus

Ongeveer 500 geuzen onder leiding van Adriaan van Duvenvoorde steken de schans van Mijdrecht, bij Uithoorn met de St. Janstoren in brand.

23 augustus

• De Graaf, Oorlog, mijn arme schapen 162.
• Van Haecht, Kroniek 205 (Ontrent de 10 Augusti).

23 augustus

Een afvaardiging van de Staten van Holland bezoeken Oranje in zijn legerkamp bij kasteel Hillenraad met geld en verzekeringe voor het krijgsvolk. Op verzoek van de Hollandse Staten vaardigt hij een plakkaat uit tegen het geweld- en moorddadige gedrag van het krijgsvolk aangzien wy willen een yeghelyck wie hy zy der Roomsche oft der Evangelische Religie toeghedaen, soo verre hy hem vredelijck draecht, achtervolghende den Eedt die de Onderdanen der Conincklycker Majesteyt ende ons ghedaen hebben, in sijn gheheel blyven sal onbeschadicht.

• Bor, Oorsprongk, begin en vervolgh VI 399-400.
• Jacobsz., Dagboek van Broeder Wouter Jacobsz. 9.

De Staten van Holland vaardigen een plakkaat uit om de goederen van de uitgeweken geestelijke en wereldlijke personen te annoteren. Voor zover deze goederen gelegen zijn op het platteland nemen de Staten die in beheer, voor de in steden gelegen goederen de stadsregeringen. Het is nog geen confiscatie.

• Beeck Calkoen, J.F. van, Onderzoek naar den rechtstoestand 40.

25 augustus

Om in Holland het bestuurlijke vacuüm te vullen vaardigt Oranje (die zich in kasteel Hillenraad bevindt) een ordonnantie uit. Daarin belooft hij geen maatregelen te treffen dan bij advijse (d.w.z. met toestemming) van de Staten van Holland. Verder trekt Oranje alle commissiën, die wij of onse gecommitteerden tot noch toe ter zee gegheven hebben in.

• Bor, Oorsprongk, begin en vervolgh VI 400-401.
• Dirksen, Gezag en geld 77.
• Smit, ′De tocht van Lumey′ 100.

27 augustus

In Den Haag wordt de Grote Kerk aan de katholieken en de Kloosterkerk aan de gereformeerden toegewezen.

• Smit, Den Haag in den Geuzentijd 184, 271.

In Dordrecht wordt in de Nieuwe Kerk voor het laatst een kind in het openbaar door een priester volgens de rooms-katholieke ritus gedoopt. Het betreft een dochter van Jan Pouwelsz. Hallincq, genaamd Katharina.

• Balen, Matthys, Beschryvinge der stad Dordrecht (...) 112.

30 augustus

De predikant Petrus Dathenus wordt door Oranje belast met de behartiging van de belangen van de protestantse eredienst in Holland door met advys van de Staeten deszelfs lants goede ordre ende regel te stellen op den voorszeyden zaecken, soo wel der religie als andere politique aengaende, sulcx als hij tot meesten rust, vrede en goede eenicheyt ende welvaren deszelfs lants ende van allen den inwoonderen van dien sal bevinden te behooren.

• Smit, Den Haag in den Geuzentijd 185.